سوره حاقهسوره حاقّه یکی از سوره‌های قرآن کریم است. از آن به مناسبت در باب صلات سخن رفته است. فهرست مندرجات۲ - وجه تسمیه سوره حاقه ۳ - نام دیگر سوره حاقه ۴ - مکی بودن سوره حاقه ۵ - غرض اصلی سوره حاقه ۶ - بخش‌های اصلی سوره حاقه ۶.۱ - داستان اقوام پیشین ۶.۲ - اوضاع قیامت ۶.۳ - اثبات حقانیت قرآن و تصدیق رسالت ۶.۳.۱ - حاملان هشت گانه عرش پروردگار ۶.۳.۲ - نزول بخشی از آیه دوازدهم در شأن حضرت علی ۷ - ثواب تلاوت سوره حاقه ۸ - فهرست منابع ۹ - پانویس ۱۰ - منبع ۱ - مشخصات سوره حاقهحاقّه (الحاقّه)، سوره، شصت و نهمین سوره قرآن کریم در ترتیب مصحف است. این سوره پس از سوره مُلک و پیش از سوره معارج نازل شده و در ترتیب نزول به آن رقم‌های ۶۶ تا ۷۷ داده شده است. [۱]
مقدمتان فی علوم‌القرآن، چاپ آرتور جفری و عبداللّه اسماعیل صاوی، ج۱، ص۹ـ۱۲، قاهره: مکتبةالخانجی، ۱۳۹۲/۱۹۷۲.
[۲]
عبدالرحمان‌بن ابی‌بکر سیوطی، الاتقان فی علوم‌القرآن، ج۱، ص۴۱، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، (قاهره ۱۹۶۷)، چاپ افست قم ۱۳۶۳ش.
[۳]
محمود رامیار، تاریخ قرآن، ج۱، ص۶۷۸، تهران ۱۳۶۲ش.
سوره حاقّه دارای ۵۲ آیه است و در برخی کلمات آن اختلاف قرائت وجود دارد. [۴]
عثمان‌بن سعید دانی، کتاب‌التیسیر فی‌القراءات السبع، ج۱، ص۲۱۳ـ۲۱۴، چاپ اوتو پرتسل، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۵.
[۵]
ابن‌جزری، النشر فی القراءات العشر، ج۲، ص۳۸۹ـ۳۹۰، چاپ علی‌محمد ضباع، مصر (۱۹۴۰ (، چاپ افست تهران.
۲ - وجه تسمیه سوره حاقهاین سوره را از آن رو حاقّه نامیده‌اند که در هر سه آیه نخستین آن یک بار واژه الحاقّه آمده، که یکی از نامهای روز قیامت است. سبب این تکرار و پرسش را، که مانند آغاز سوره قارعه است، تعظیم قیامت و بیم دادن از آن دانسته‌اند. [۶]
محمدبن بهادر زرکشی، البرهان فی علوم‌القرآن، ج۲، ص۳۳۸، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
[۷]
عبدالرحمان‌بن ابی‌بکر سیوطی، الاتقان فی علوم‌القرآن، ج۳، ص۲۷۱، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، (قاهره ۱۹۶۷)، چاپ افست قم ۱۳۶۳ش.
الحاقّه که فقط در این سوره به‌کار رفته به معنای روزی است که وقوع آن حقیقت دارد یا در آن حقیقتِ هر امری آشکار می‌شود. [۸]
طبرسی، مجمع البیان، ج۱۰، ص۵۱۵ـ۵۱۶.
[۹]
محمدبن احمد قرطبی، الجامع‌لاحکام القرآن، ج۱۸، ص۲۵۷، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
دو نام دیگر قیامت، یعنی القارعه و الواقعه، نیز در این سوره به‌کار رفته است. ۳ - نام دیگر سوره حاقهاین سوره را سلسله و واعیه نیز خوانده‌اند. [۱۱]
محمدبن یعقوب فیروزآبادی، بصائر ذوی‌التمییز فی لطائف الکتاب العزیز، ج۱، ص۴۷۸، ج۱، چاپ محمدعلی نجار، قاهره ۱۴۰۶/ ۱۹۸۶.
[۱۲]
ابن‌عاشور (محمدطاهربن محمد)، تفسیرالتحریر و التنویر، ج۲۹، ص۱۱۰، تونس ۱۹۸۴.
۴ - مکی بودن سوره حاقهمفسران، به اتفاق، این سوره را مکّی دانسته‌اند. سیاق آیات آن نیز این نظر را تأیید می‌کند. [۱۳]
محمدبن احمد قرطبی، الجامع‌لاحکام القرآن، ج۱۸، ص۲۵۶، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
۵ - غرض اصلی سوره حاقهغرض اصلی سوره حاقّه را می‌توان اثبات حقانیت وقوع قیامت و تهدید تکذیب‌کنندگان آن دانست. [۱۵]
ابن‌عاشور (محمدطاهربن محمد)، تفسیرالتحریر و التنویر، ج۲۹، ص۱۱۱، تونس ۱۹۸۴.
۶ - بخش‌های اصلی سوره حاقهاین سوره از سه بخش اصلی تشکیل شده است. ۶.۱ - داستان اقوام پیشینبخش نخست (آیات ۱ـ۱۲) به اجمال داستان اقوام پیشین همچون عاد، ثمود، مؤتفکات (سرزمین ق وم لوط مؤتفکه) و نیز فرعون، که به تکذیب پیامبران پرداختند، و نیز عذاب نازل شده بر آنان را بیان می‌کند و مصون ماندن مردمی را که به نوح ایمان آوردند و با او در کشتی نشستند، یادآور می‌شود. ۶.۲ - اوضاع قیامتدر بخش دوم (آیات ۱۳ـ۳۷) اوضاع قیامت و چگونگی تقسیم مردمان به اصحاب یمین (آنان که نامه اعمالشان را به دست راستشان می‌دهند) و اصحاب شمال (آنان که نامه اعمالشان را به دست چپشان می‌دهند) و احوال هریک از این دو گروه و شعف و سرور و فرجام خوش اصحاب یمین و حسرت و افسوس و سرانجام سخت و عذاب دردناک اصحاب شمال تشریح می‌شود. ۶.۳ - اثبات حقانیت قرآن و تصدیق رسالتبخش پایانی سوره (آیات ۳۸ـ۵۲) با سوگندهای عظیم و تأکید فراوان به اثبات حقانیت قرآن و تصدیق رسالت و دعوت پیامبر اکرم و برائت ایشان از نسبتهای ناروایی چون شاعری و کاهنی می‌پردازد. نکته دیگر سوره در آیات ۴۴ تا ۴۷ آمده است که طبق آن، پیامبر هرگز چیزی را به دروغ به خدا نسبت نمی‌دهد؛ زیرا اگر چنین کند، خدا او را خوار و رسوا خواهد کرد. [۱۷]
محمدبن عمر فخررازی، التفسیرالکبیر، ذیل آیات، او، مفاتیح‌الغیب، بیروت ۱۴۲۱/۲۰۰۰.
همچنین به استناد این آیات گفته شده است اگر کسی به‌دروغ ادعای نبوت کند و به گونه‌ای ادعای خود را ارائه نماید که مردم نتوانند دروغ‌گویی او را تشخیص دهند، خداوند حتمآ این فرد را با عذاب و هلاک رسوا می‌سازد. دو آیه پایانی سوره با اندک اختلاف واژگانی، در پایان سوره واقعه نیز آمده است، با این تفاوت که در آیات پایانی این سوره سخن از قرآن کریم و عظمت آن است ولی در سوره واقعه از احوال نیکوکاران و بدکاران در روز رستاخیز سخن به میان آمده است. ۶.۳.۱ - حاملان هشت گانه عرش پروردگاردر بخشی از آیه هفدهم از حاملان هشت گانه عرش پروردگار یاد شده و در تفسیر آن، اولا در احادیث یادآوری گردیده که عرش عبارت از علم است و ثانیآ طبق یک حدیث، تنها هشت نفر متحمل علم الهی شده‌اند؛ آنان چهار تن از اولین ( نوح، ابراهیم، موسی و عیسی علیهم‌السلام) و چهار تن از آخرین [۲۱]
حسن و حسین علیهم‌السلام، ابن‌عاشور (محمدطاهربن محمد)، تفسیرالتحریر و التنویر، تونس ۱۹۸۴.
بوده‌اند. [۲۲]
عبدعلی‌بن جمعه حویزی، تفسیر نورالثقلین، ذیل آیه، چاپ هاشم رسولی محلاتی، قم ۱۳۷۰ش.
[۲۳]
علی‌بن ابراهیم قمی، تفسیرالقمی، ذیل آیه، چاپ طیب موسوی جزائری، قم ۱۴۰۴.
۶.۳.۲ - نزول بخشی از آیه دوازدهم در شأن حضرت علیبخشی از آیه دوازدهم «وَتَعِیها اُذنٌ واعیةٌ»، براساس برخی روایات، در شأن حضرت علی علیه‌السلام نازل شده است، زیرا پیامبر اکرم پیش از نزول آن در حدیثی حضرت علی را «اُذُن واعیه» (گوشِ فراگیرنده) دانش خود خوانده است. [۲۴]
عبیداللّه‌بن عبداللّه حسکانی، شواهدالتنزیل لقواعد التفضیل، ج۲، ص۳۶۱ـ۳۸۰، چاپ محمدباقر محمودی، تهران ۱۴۱۱/۱۹۹۰.
[۲۵]
علی‌بن احمد واحدی نیشابوری، اسباب النزول، ج۱، ص۲۹۴، قاهره ۱۳۸۸/۱۹۶۸.
[۲۶]
محمدبن شاه مرتضی فیض کاشانی، تفسیرالصافی، ج۵، ص۲۱۸، چاپ حسین اعلمی، تهران ۱۴۱۶.
۷ - ثواب تلاوت سوره حاقهبسیار تلاوت کردن این سوره در نمازهاى واجب و مستحب، استحباب دارد. [۲۷]
کشف الغطاء ج۳، ص۴۷۸.
قرائت این سوره در نمازهای روزانه توصیه شده و برای قرائت آن، به‌طور کلی، نیز فضیلت و ثواب روایت شده است «کسی که سوره حاقّه را بخواند، خداوند به روز رستاخیز حساب او را آسان می‌کند». [۳۰]
طبرسی، مجمع البیان، ج۱۰، ص۵۱۴.
[۳۱]
محمدبن یعقوب فیروزآبادی، بصائر ذوی‌التمییز فی لطائف الکتاب العزیز، ج۱، ص۴۷۹، چاپ محمدعلی نجار، قاهره ۱۴۰۶/ ۱۹۸۶.
۸ - فهرست منابع(۱) ابن‌جزری، النشر فی القراءات العشر، چاپ علی‌محمد ضباع، مصر (۱۹۴۰)، چاپ افست تهران. (۲) ابن‌عاشور (محمدطاهربن محمد)، تفسیرالتحریر و التنویر، تونس ۱۹۸۴. (۳) عبیداللّه‌بن عبداللّه حسکانی، شواهدالتنزیل لقواعد التفضیل، چاپ محمدباقر محمودی، تهران ۱۴۱۱/۱۹۹۰. (۴) عبدعلی‌بن جمعه حویزی، تفسیر نورالثقلین، چاپ هاشم رسولی محلاتی، قم ۱۳۷۰ش. (۵) عثمان‌بن سعید دانی، کتاب‌التیسیر فی‌القراءات السبع، چاپ اوتو پرتسل، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۵. (۶) محمود رامیار، تاریخ قرآن، تهران ۱۳۶۲ش. (۷) محمدبن بهادر زرکشی، البرهان فی علوم‌القرآن، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸. (۸) جعفر سبحانی، الأقسام فی القرآن الکریم، قم ۱۴۲۰. (۹) عبدالرحمان‌بن ابی‌بکر سیوطی، الاتقان فی علوم‌القرآن، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، (قاهره ۱۹۶۷)، چاپ افست قم ۱۳۶۳ش. (۱۰) طباطبائی، المیزان. (۱۱) طبرسی، مجمع البیان. (۱۲) محمدبن عمر فخررازی، التفسیرالکبیر، او، مفاتیح‌الغیب، بیروت ۱۴۲۱/۲۰۰۰. (۱۳) محمدبن یعقوب فیروزآبادی، بصائر ذوی‌التمییز فی لطائف الکتاب العزیز، ج۱، چاپ محمدعلی نجار، قاهره ۱۴۰۶/ ۱۹۸۶. (۱۴) محمدبن شاه مرتضی فیض کاشانی، تفسیرالصافی، چاپ حسین اعلمی، تهران ۱۴۱۶. (۱۵) محمدبن احمد قرطبی، الجامع‌لاحکام القرآن، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵. (۱۶) علی‌بن ابراهیم قمی، تفسیرالقمی، چاپ طیب موسوی جزائری، قم ۱۴۰۴. (۱۷) مقدمتان فی علوم‌القرآن، چاپ آرتور جفری و عبداللّه اسماعیل صاوی، قاهره: مکتبةالخانجی، ۱۳۹۲/۱۹۷۲. (۱۸) علی‌بن احمد واحدی نیشابوری، اسباب النزول، قاهره ۱۳۸۸/۱۹۶۸. ۹ - پانویس
۱۰ - منبعفرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۳، ص۱۹۸. دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حاقه»، شماره۵۷۲۲. |